Rok 1984 recenzja

Powróciłem po latach do arcydzieła Orwella, tym razem w formie audiobooka, słuchałem znakomitej interpretacji Jerzego Radziwiłowicza. Muszę powiedzieć, że książka wcale się nie zestarzała, to wciąż przejmujący, przygnębiający obraz społeczeństwa totalitarnego, w którym nawet myśli obywateli podlegają kontroli.

Uderzyła mnie w czasie lektury samotność Winstona Smitha, w ustroju totalitarnym bowiem ważna jest atomizacja ludzi, nie można wierzyć nikomu, każdy jest zupełnie sam. Poraża szaleństwo O'Briena tresującego Winstona jak psa Pawłowa, gdy chce zrobić z niego nowego człowieka, myślącego tak jak chce partia; narzędziem edukacji są wstrząsy elektryczne. Byli już tacy, co chcieli na siłę zmieniać świadomość ludzi, vide chińskie czy wietnamskie obozy reedukacyjne, ale jakoś się nie udało. Z tym że nie jest jasne czy w przyszłości to marzenie dyktatorów nie skończy się sukcesem: dzięki rozwojowi nowoczesnych technologii współczesne systemy totalitarne mają do swojej dyspozycji coraz nowocześniejsze środki służące inwigilacji i praniu mózgu obywateli. Wystarczy poczytać, co Chińczycy wyprawiają w kraju Ujgurów, toż to czysty Orwell, a przecież azjatyckie mocarstwo już się rozpycha na całym świecie.

Znaczenie książki Orwella można mierzyć ilością nowych słów, które wprowadziła do potocznego języka: Wielki Brat, nowomowa, dwójmyślenie, myślozbrodnia, Ministerstwo Miłości i tak dalej i tym podobne. Weźmy dwójmyślenie, każdy, kto żył w komunie wie, o co chodzi: jedno się myśli, drugie mówi, ale trochę się wierzy w to co mówi, to powszechny w ówczesnych czasach fenomen, zresztą dwójmyśleniu poświęcił sporo uwagi Kołakowski w 'Głównych nurtach marksizmu'.

Albo nowomowa, Orwell uwypuklił znaną tezę, że język, jakiego używamy wpływa na nasze myślenie o rzeczywistości. Wiedzą to propagandziści polityczni i kościelni, wiedzieli to doskonale komuniści, ichnią nowomowę świetnie opisał prof. Głowiński w książce 'Zła mowa', jego analizy są zaskakująco aktualne i w dzisiejszych czasach.

Ta wspaniała, ale i przygnębiająca książka jest wciąż wielkim ostrzeżeniem, mówi nam autor, że demokracja i prawa człowieka nie są nam dane raz na zawsze, wciąż czyhają różne siły, które mogą doprowadzić do urzeczywistnienia wizji Orwella, zwłaszcza w obecnej dobie, niesamowitego rozwoju nowych technologii i odrodzenia populizmu.